VAIRÂKUMS ÂRSTU baznîcâ jûtas neomulîgi, it îpaði tad, ja viòu uzturçðanâs

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 16 3. NODAÏA VAIRÂKUMS ÂRSTU baznîcâ jûtas neomulîgi, it îpaði tad, ja viòu uzturçðanâs iemesls tajâ ir bçres. Medicîna tiecas dzîvi uzlabot vai vismaz to pagarinât, un tam, kurð reiz nolçmis sevi ziedot ðai cîòai, ir grûti atzît, ka dzîves galâ, par spîti visâm pûlçm, uzvarâm un sasniegumiem, tomçr neizbçgami gaida nâve, kâ tas vienmçr ir bijis, un bez cerîbâm, ka reiz bûs citâdi. Ðajâ gadîjumâ nâve bija atnâkusi agri, negaidîti un ar neþçlîgu pçkðòumu, turklât tâ paòçma trîs izcilus medicînas pçtniekus un tas bija divtik nekrietni. Tâ kâ Itâlijas iestâdes nebija izlçmuðas par trîs profesoru mirstîgo atlieku izdoðanu baumoja, ka tâs neesot pat pilnîgi atbrîvotas no lidmaðînas vraka daïâm, altâra priekðâ neuzkrîtoðos hroma râmjos, apliktas ar melnu lenti, bija novietotas tikai fotogrâfijas melnbaltas lielformâta kopijas no oficiâlajiem vadoðo lîdzstrâdnieku portretiem, ko Karolinskas institûta preses dienests turçja gatavîbâ publicçðanai. Viòi izskatîjâs cienîgi, visi trîs. Viòu atraitnes sçdçja pirmajâ rindâ, viena izplûdusi asarâs, abas pârçjâs vçl bija ðokâ. Soli aiz viòâm bija rezervçti institûta profesoriem, aiz tiem savukârt drûzmçjâs asistenti, doktoranti, laboranti, sekretâres, valdîbas ierçdòi un paðâs beigâs milzums studentu, cik vien baznîcâ vçl pietika vietas. Ceturtâs solu rindas vidû sçdçja profesors Hanss Ûlofs Andeðons, farmakologs, kurð institûtâ bija pavadîjis nu jau deviòpadsmit gadu. Vçlâk viòð teiks, ka no mâcîtâja uzrunas neko nav dzirdçjis. Ik pa brîdim viòð zagðus bija metis skatu rokas pulkstenî un sev jautâjis, vai ar to viss ir kârtîbâ; nevarçja bût, ka laiks vilkâs tik lçni. 16

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 17 Kamçr mâcîtâjs turpinâja stâstît, cik brîniðíîgi cilvçki bijuði trîs miruðie, un visi ar nopietnâm sejâm klausîjâs, Hanss Ûlofs Andeðons jau kavçjâs domâs, kas tagad sekos. Viòam vajadzçs kratît atraitnçm roku un izteikt lîdzjûtîbu, un viòam metâs baigi no ðî gaidâmâ brîþa. Taèu ðo mirkli nekâ nevarçja apiet. Visi trîs bija viòa kolçìi, viòi pazina cits citu no svinîbâm, pieòemðanâm un citiem gadîjumiem. Vçl vairâk viena no sievietçm tiklab aizkustinoði, cik negaidîti bija rûpçjusies par viòa meitu Kristîni, kad pirms èetriem gadiem Hansa Ûlofa sieva Inga bija gâjusi bojâ satiksmes negadîjumâ. Parâds. Un viòam nebija ne jausmas, kâ vajadzçtu to nolîdzinât tagad, kad tas bûtu nepiecieðams un iespçjams. Viòð pat nezinâja, ko viòam vajadzçtu sacît. Viss bija noticis tik pçkðòi. Vienmçr viss notika tik pçkðòi. Hanss Ûlofs vçlâk izteicâs, viòð pat esot jutis pret miruðajiem tâdas kâ dusmas. Kas gan tiem trim îstenîbâ bija meklçjams Itâlijâ? Nobela sapulces biedriem oktobra sâkumâ Stokholmâ patieðâm ir pietiekami darâmâ un katrâ ziòâ noteikti kas svarîgâks! Viòð stâstîja arî to, ka bija, it kâ sekodams kâdai iekðçjai balsij, pagriezies tieði tajâ brîdî, kad kâds viòu cieði uzlûkoja. Ðis kâds bija Bose Nurdîns, kurð sçdçja trîs rindas aiz viòa attâlâ vietâ zem stiklotajiem logiem un èukstus sarunâjâs ar kâdu vîru, ko Hanss Ûlofs nepazina. Hansam Ûlofam ðíita, ka tie uz viòu bija skatîjuðies, taèu tieði tajâ brîdî, kad viòð tos ieraudzîja, abi bija novçrsuði skatienu. Bose institûtâ bija tâds kâ Hansa Ûlofa labâkais draugs, ja vien atmosfçrâ, ko visai bûtiski noteica konkurence, ðâds jçdziens vispâr iederçjâs. Hanss Ûlofs labprât bûtu gatavs atzît, ka tuvîbas izjûta varçtu bût radusies no tâ, ka viòu biroji atradâs Fon Eulera ceïa abâs pusçs tieði pretî un, kad viòi zvanîja viens otram, runâjot pa telefonu, varçja viens otru vçrot pa logu. Ðajâs sarunâs reti runa bija par profesionâlâm lietâm Bose bija ðûnu fiziologs, Hanss Ûlofs farmakologs; starp abâm nozarçm gan bija saskare, taèu ne tâda, kas attiecâs uz viòu tâ brîþa pçtîjumiem. Drîzâk gan viòi sarunâjâs par to, ko dara brîvajâ laikâ, par tenkâm institûtâ un tamlîdzîgi. Biedra balss klausulç, viòa stâvs, telpaugu ieskauts aiz mirdzoðâm loga rûtîm tâ viòi tur bieþi vien stâvçja viens otram 17

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 18 pretim, kad vçlçjâs gût skaidrîbu par kâda studenta novçrtçjumu, Bosem vajadzçja atbrîvoties no kâda spçcîga joka vai padoma birþas lietâs vai Hansam Ûlofam bija nepiecieðama konsultâcija audzinâðanâ: Bosem bija èetras meitas, no kurâm divas jau bija precçjuðâs, un viòð bija piedzîvojis visu, ko vien meitu tçvs varçja piedzîvot. Hanss Ûlofs pârdomâja, kas gan varçtu bût tas otrs. Boses birojâ viòð to vçl nekad nebija redzçjis, viòð bûtu ievçrojis viòa dîvainâs, atstatu kâ zivij stâvoðâs acis. Bose nekustîgu seju viòâ uzmanîgi klausîjâs, tikai ðad tad pamâja vai ko îsi pajautâja. Varbût runa bija par kâdu no Boses noslçpumainajiem darîjumiem. Hanss Ûlofs neko precîzi nezinâja, taèu pie tâda dzîvas stila, kâds viòam bija, Bose ar kaut kâdâm blakus lietâm nodarbojâs. Mâja labâkajâ Vaksholmas rajonâ, vienmçr jaunâkais Volvo modelis, atvaïinâjums Taizemç vai Malaizijâ Hanss Ûlofs zinâja, ka ar profesora algu to visu nedabût, un tam, ka Bose to finansçja ar birþas spekulâcijâm, viòð vienkârði neticçja. Pârâk daudz padomu no tiem, ko Bose dâsni sniedza, vçlâk bija izrâdîjuðies nekam nederîgi. Hanss Ûlofs pamanîja, ka kâda vecâka kundze, kura, kâ viòð neskaidri atcerçjâs, strâdâ studentu pârvaldç, viòa ziòkârîgos skatienus uztvçra ar nepârprotamu nosodîjumu, un viòð atkal pievçrsâs ceremonijai. Viòð sev teica, ka galu galâ viòam ir vienalga, ar ko Bose nodarbojas. Ðíita, ka mâcîtâjs savu runu ir beidzis, koris dziedâja ko svinîgu. Kad cilvçki viòam apkârt cçlâs kâjâs, piecçlâs arî Hanss Ûlofs un, pametis vçl skatienu atpakaï uz Bosi Nurdînu, izbrînîts pamanîja, ka tieði tajâ brîdî Bose râdîja uz viòu un kalsnais vîrs ar zivs acîm saprotoði mâja ar galvu. Lai atkal neizraisîtu studentu pârvaldes kundzes dusmas, Hanss Ûlofs tûliò pievçrsa skatienu altârim, tomçr vçl reizi ziòkârîgi pagrieza galvu sânis. Abi tur stâvçja, nopietnâm sejâm skatîjâs augðup uz krustu un automâtiski dziedâja lîdzi, kâ jau to baznîcâs dara lielâkâ daïa sapulcçjuðos. Nekas neliecinâja, ka viòi vispâr bûtu Hansu Ûlofu pamanîjuði. Pçc tam kad viss bija galâ, Hanss Ûlofs, braucot atpakaï, apzinâti izvçlçjâs apkârtceïus, apdomâja, vai neiedzert kaut kur kafiju, taèu tad ðo domu atmeta, nogriezâs uz Tomteboda ceïu un novietoja maðînu Bercçliusa çkas priekðâ, pietiekami tâlu no Nobela foruma, lai neuzskrietu 18

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 19 kâda preses þurnâlista mikrofonam. Tas, ka mediji izturçjâs tik atturîgi tâ vietâ, lai trîs balsstiesîgu Nobela sapulces locekïu nâvi pâris dienu pirms balsoðanas mestos pasniegt kâ sensâciju, tâpat jau robeþojâs ar brînumu. Institûtâ nekas daudz nenotika. Studenti stâvçja pulciòos, turçdami padusç mapes vai grâmatas, runâja, smçíçja, smçjâs. Dzîve ritçja tâlâk. Tieði tâpat, kâ tâ bija ritçjusi tâlâk toreiz, kad Hanss Ûlofs atgriezâs no slimnîcas, bet Inga ne. Pa aplinku ceïu starp atkritumu urnâm un tvertni ar ðíidro slâpekli viòð devâs garâm viesu namiem un pienâca farmakoloìijas institûtam no otras puses. Reiz tâ bija parasta ieeja, taèu pçdçjos gados starp çkâm bija sâkuði uzstâdît pagaidu celtnes no konteineriem. Tâs bija apdarinâtas ar sarkanu koku mçìinâjums imitçt godâjamos, senos sarkano íieìeïu mûrus, kas bija redzami visapkârt, taèu tâs tik un tâ izskatîjâs pçc zinâtniskos nolûkos uzslietiem dçjçjvistu bûriem. Starp çkâm atlikuðie ceïi bija tik ðauri, ka divi cilvçki vien ar pûlçm varçja tikt viens otram garâm. Pie dienvidu ieejas margâm bija pieíçdçts velosipçds, tas tur stâvçja nu jau vismaz nedçïu. Kâds droði vien institûta saimnieks tam bija pielicis zîmîti, kurâ bija rakstîts, ka velosipçdu novietoðana ðeit neesot atïauta un drîzâ laikâ tas tikðot aizvâkts, ja tâ îpaðnieks nepasteigðoties. Velosipçds bija tikpat kâ jauns; bija grûti iedomâties, ka tas varçtu bût vienkârði aizmirsts. Hanss Ûlofs sataustîja kabatâ savu personas apliecîbu, kam savienojumâ ar aktuâlo pieejas kodu vajadzçja atdarît durvis, un izlasîja paziòojumus, kas no iekðpuses bija piestiprinâti pie durvju stikla. Pusç no tiem tika norâdîts, ka paredzçtâs lekcijas sakarâ ar trim nâves gadîjumiem tiek atsauktas vai pârceltas uz vçlâku laiku. Profesor Andeðon? tobrîd viòam aiz muguras kâds jautâja. Vai es varçtu brîtiòu ar jums parunât? Hanss Ûlofs pagriezâs. Kur radies, kur ne, viòam blakus stâvçja vîrietis tumði pelçkâ lietusmçtelî ar âdas èemodânu rokâ. Kâ, lûdzu? viòð sakârtoja savas brilles. Nâkamajâ mirklî Hanss Ûlofs saprata, kur viòð ðo seju bija redzçjis. Tas bija vîrs, kurð baznîcâ sarunâjâs ar Bosi Nurdînu. Vîrs ar zivs acîm.

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 20 4. NODAÏA AR MANI PARUNÂT? Hanss Ûlofs atkârtoja, skatîdamies uz vîrieti un mçìinâdams saprast, ko tas varçtu nozîmçt, un viòam piezagâs nelâga sajûta. Kâpçc? Es domâju, par ko ir runa? Vîra sejâ nepakustçjâs ne vaibsts. Tas nav izstâstâms divos teikumos. Viòð mazliet pacçla koferi. Man jums turklât ir arî kas jâparâda. Taèu tagad man nav laika. Standarta aizbildinâðanâs. Attiecîbâ uz studentiem tâ derçja vienmçr. Sarunâjiet tikðanos, vienojoties ar manu sekretâri. Tas aizòems tikai pâris minûðu, vîrs ar atstatu stâvoðajâm acîm bija neatlaidîgs. Un tas ir ârkârtîgi steidzami. Hanss Ûlofs saðutis noðòâcâs. Es taèu nevaru tâ vienkârði... Tikai tâpçc, ka atnâkat jûs un apgalvojat... Viòð apklusa. Pçkðòi viòam radâs pârliecîba, ka ðis vîrs neies projâm, lai arî ko viòð teiktu. Kas jûs tâds esat? Hanss Ûlofs jautâja. Mani sauc Jûns Jûhansons. Vçlâk Hanss Ûlofs stâstîs, ka jau veidâ, kâ sveðinieks ðo parasto vârdu izrunâjis, bijusi jûtama nicinoða vienaldzîba, it kâ viòð bûtu gribçjis teikt: Ja jau jums tik ïoti vajag, tad es te kaut ko sameloðu, nu un? Un ko jûs vçlaties? Tikai pâris minûðu. Tam nebûs vajadzîgs vairâk laika par to, ko mçs ðeit, ârpusç, jau esam notçrçjuði. Kâpçc? Kas jûs sûta? Profesors Nurdîns? 20

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 21 Vîra zivs acis viòu nopçtîja ar dîvainu, atsveðinâtu skatienu. It kâ îstenîbâ tâs bûtu mâkslinieciski apgleznotas tçrauda lodîtes. Ieiesim taèu uz brîdi jûsu birojâ, profesor Andeðon, viòð teica ar tâdu noteiktîbu, ka Hanss Ûlofs neko nespçja iebilst. Viòð rezignçti pagriezâs pret durvîm, izvilka karti cauri elektroniskâ lasîtâja spraugai, ievadîja kodu un, atskanot slçdzenes klikðíim, atvçra durvis. Viòð bija pilns nevaldâmu dusmu uz sevi, kad gâja cauri gaitenim un augðâ pa kâpnçm, un vîrs ar koferi viòam sekoja, nebilstot ne vârda un tâ, it kâ viss notiekoðais bûtu pats par sevi saprotams. Klusçdami viòi nonâca augðstâvâ, ceïâ nevienu nesatikuði. Hanss Ûlofs atslçdza biroja durvis, un tikai tad, kad tâs jau bija vaïâ, viòam ienâca prâtâ, ka labâk bûtu vajadzçjis izlikties, ka atslçga palikusi maðînâ. Viòð bûtu varçjis sevi iepïaukât, ka nebija iedomâjies to agrâk. Nu jau bija par vçlu. Ar mçmu galvas mâjienu norâdîjis uz brîvo krçslu, Hanss Ûlofs apgâja apkârt savam rakstâmgaldam, no plaukta uz labu laimi paòçma mapes, kas gadîjâs pa rokai, un ar troksni nometa tâs uz galda, lai vîram kïûtu skaidrs, ka viòu gaida darbs, svarîgs darbs, turklât daudz darba. Viòð paskatîjâs pa logu pâri uz Nobela institûta ðûnu fizioloìijas çku, taèu Boses savâ birojâ nebija. Kad viòð atkal pagriezâs, vîrs bija atvçris savu èemodânu un nolicis to uz rakstâmgalda. Tajâ bija kaut kas sarkanbrûns un zili balts, un Hansam Ûlofam nâcâs vispirms samirkðíinât acis un sakârtot brilles, pirms viòð aptvçra, ka tâs ir piecsimt kronu banknotes, veselas pakas ar tâm. Pavisam kopâ trîs miljoni, vîrs noteica. Pirmajâ mirklî Hanss Ûlofs nespçja neko pateikt. Tâtad runa bija par to. Sveðinieks bija þurnâlists un tâdâ veidâ mçìinâja iegût informâciju. Iespçjams, viòð gribçja uzzinât, kâ tagad bûs ar balsoðanu. Kurð bûs miruðo vietâ. Neviens, taèu to Hanss Ûlofs viòam nestâstîs, ja viòð pats bija pârâk neaptçsts, lai izlasîtu statûtus. Karolinskas institûtam, protams, vakantajâs vietâs tagad vajadzçs iecelt jaunus locekïus. Un atkal bûs jânotiek jaunâm vçlçðanâm Nobela sapulcei. Taèu tas bija process, kas vilkâs nedçïâm ilgi. Vai varbût ðis vîrs vçlçjâs zinât ko pavisam citu? Varbût jau iepriekð uzzinât, kurð ðogad saòems Nobela prçmiju medicînâ? Tas, protams, 21

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 22 bûtu briesmîgi. Briesmîgi arî tâpçc, ka kâds ir iedomâjies, ka viòð ir cilvçks, kurð varçtu bût ar mieru kaut ko tâdu izpaust. Viòam atkal atgriezâs balss. Tas ir veltîgi, viòð teica un papurinâja galvu, lai uzsvçrtu, cik ïoti veltîgi. Esmu tikai sûtnis, vîrs teica. Viòð pastiepa roku lîdz èemodânam un pastûma to Hansam Ûlofam Andeðonam mazu gabaliòu tuvâk. Ïaudis, kas mani sûta, ir devuði man uzdevumu piedâvât jums ðo summu trîs miljonus zviedru kronu skaidrâ naudâ, ja jûs gaidâmajâ balsoðanâ par Nobela prçmiju medicînâ balsosiet par profesori Sofiju Ernandesu Krusu. Hanss Ûlofs blenza uz vîrieti, pilnîgi nereâlas sajûtas pâròemts. Jau iedomâties vien, ka Nobela sapulces locekïa birojâ ierodas kâds, kam pilns èemodâns ar naudu, un visâ nopietnîbâ tic, ka viòð tâ vienkârði ïaus sevi uzpirkt, bija smieklîgi. Taèu tas, ka ðîs pûles attiecâs tieði uz Sofiju Ernandesu Krusu, ðíita pavisam absurdi. Sofija Ernandesa dzîvoja un strâdâja Ðveicç. Alikantes universitâtç savâ laikâ viòa bija kïuvusi pazîstama ar eksperimentiem par hormonu sistçmas un neironu struktûras saistîbu, kuru spoþâ koncepcija Hansu Ûlofu fascinçja jau no tâ brîþa, kad viòð par tiem bija izlasîjis pirmo publikâciju. Vienlaikus viòa ar ðiem eksperimentiem bija izraisîjusi morâla saðutuma vçtru, galvenokârt Spânijâ. Pat Karolinskas institûtâ Hanss Ûlofs ar savu pozitîvo attieksmi bija viens pats, pârçjie spânieti uzskatîja par pilnîgi bezcerîgu. Tas, ka Nobela prçmiju viòai kâds mçìinâja sagâdât ar kukuïoðanu un ar savu prasîbu vçrsâs tieði pie, iespçjams, vienîgâ balsstiesîgâ, kurð tâpat jau sen bija izlçmis balsot par Sofiju Ernandesu tas bija gandrîz traìiski. Vai jûsu klusçðanu drîkstu uzskatît par piekriðanu? apjautâjâs vîrs ar atstatu stâvoðajâm acîm. Viòð pamâja kâ atvainodamies. Man jâpaziòo pasûtîtâjiem jûsu atbilde. Hanss Ûlofs pievilka tuvâk rakstâmgalda krçslu, kâ viòð vçlâk stâstîja, dçï absurdâs sajûtas, ka viòam jâietur droðîbas distance no naudas, un satriekts atkrita sçdeklî. Jûs esat jucis. Tûliò savâciet savu naudu un pazûdiet. 22

Andr_Eshbahs_Nobela_premija.qxd 19.03.2010 12:16 Page 23 Vîrs nopûtâs un klusi teica: Atsakoties jûs pieïaujat kïûdu. Ticiet man. Pazûdiet, Hanss Ûlofs èukstçja. Padoms ir labi domâts. Vîrs papurinâja galvu, taèu ne nosodoði, drîzâk gan baþîgi. Jums vajadzçtu òemt naudu un darît to, kas no jums tiek prasîts. Pazûdiet. Òemiet to. Esiet tik laipns un òemiet to. Pazûdiet! Hanss Ûlofs kliedza. Acumirklî atstâjiet manu biroju, vai arî es izsaukðu policiju! Ir jau labi. Vîrs pacçla rokas un piecçlâs. Ir jau labi. Kâ jûs vçlaties. Nav problçmu. Viòð pagrieza èemodânu pret sevi, ïâva vâkam aizkrist ciet un nospieda slçdþus, kas cits pçc cita aizvçrâs ar skaòu, kâda rodas, saslçdzoties roku dzelþiem. Taèu jûs katrâ ziòâ vçlçsieties, kaut bûtu mani paklausîjis. Ne vârda vairs. Vîrs patieðâm arî nesacîja vairs ne vârda. Viòð paòçma no galda savu tumðbrûno èemodânu tâ, it kâ tajâ nekâ nebûtu, nu, varbût vienîgi makulatûra, pagriezâs un nozuda, ne reizes neatskatîjies. Troksnis, ar kâdu viòam aiz muguras aizcirtâs durvis, ðíita telpâ karâjamies gaisâ veselu mûþîbu un nemaz negribçja norimt. Vai varbût tas atbalsojâs tikai viòa galvâ? Hanss Ûlofs uzslçjâs kâjâs, aizgâja lîdz izlietnei, paskatîjâs uz sevi spogulî virs tâs, izklaidîgi sakârtoja daþas sirmo, nu jau paplâno matu ðíipsnas. Uz sejas sârti plankumi, uz deguna labi saredzamas sarkanas dzîsliòas. Asinsspiediens jau atkal trako, protams. Adrenalîns ar uzviju, un kâ vçl. Viòam vajadzçtu kâdu antagonistu, nç, kaut ko citu... Viòð mçìinâja domâs iztçloties bioíîmisko likumu sistçmas, kas regulçja asinsrites parametrus, punktus, pçc kuriem noteica biokatalizatorus. Taèu viòð bija pârâk uztraukts, lai spçtu koncentrçties. Galu galâ viòð iedzçra pusduci baldriâna tableðu no brûnas pudelîtes bez uzraksta, ko izòçma no rakstâmgalda, un uzdzçra tâm mazliet ûdens. Tad viòð atkrita krçslâ pie rakstâmgalda un pavçrsa seju pret logu, lai gaidîtu, kad savâ birojâ ieradîsies Bose Nurdîns vai iedarbosies tabletes. 23